Surat : સુરત, ભારતના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા ગુજરાત રાજ્યનું એક અત્યંત ( Surat ) ગતિશીલ અને વિકસિત શહેર છે. આજે જ્યારે આપણે સુરતનું નામ સાંભળીએ છીએ, ત્યારે આપમેળે મનમાં “ડાયમંડ સિટી” ( Diamond City ) અથવા “સિલ્ક સિટી”ના ચિત્રો ઉભા થાય છે. શહેરે પોતાની ઓળખ એક આર્થિક હબ, હીરા નગરી અને વેપારી કેન્દ્ર તરીકે બનાવી છે, પણ શું તમે જાણો છો કે સુરતનું નામ કેમ ( Surat ) અને કેવી રીતે પડ્યું? તેના પાછળ એક રસપ્રદ ઇતિહાસ છે જે શહેરના ઉત્પત્તિથી લઈને તેના ઔપચારિક નામકરણ સુધીની સફરને આવરી લે છે.
સુરત – એક ઐતિહાસિક પરિચય
સુરત શહેરની સ્થાપના લગભગ 15મી સદીના અંતમાં થઈ હતી. એ સમયે આ સ્થળ એક નાનું બંદર અને વેપાર કેન્દ્ર હતું. ઘણા ઐતિહાસિક દસ્તાવેજો પ્રમાણે સુરત પહેલાં “સુર્યાપુર” તરીકે ( Surat ) ઓળખાતું હતું. પૌરાણિક દંતકથાઓ અનુસાર, એ નામ સૂર્યદેવના નામ પરથી પડ્યું હતું, કારણ કે કહેવાય છે કે અહીં સૂર્યની વિશેષ કૃપા હતી. કેટલાક ઈતિહાસકારોના મતે, આ વિસ્તાર પહેલાં દેવપથ નામે ઓળખાતો અને બાદમાં તેનું નામ બદલાઈને સુર્યાપુર ( Suryapur ) પડ્યું.
https://youtube.com/shorts/VlRRwkXQbTQ?feature=sha
https://dailynewsstock.in/anant-ambani-ril-chairman-executive-director/
સુર્યાપુરથી સુરત સુધીની યાત્રા
મુઘલ શાસન દરમિયાન, ખાસ કરીને અકબરના શાસન દરમિયાન, શહેરનું મહત્વ વધી ગયું. લગભગ ઈ.સ. 1573માં મુઘલ બાદશાહ અકબરે સુરત પર કબજો કર્યો. એ સમય દરમ્યાન સુરત એક મહત્વપૂર્ણ દરિયાઈ બંદર અને વેપાર કેન્દ્ર બની ગયું. મુઘલ રાજ દ્વારા આ શહેરનું નામ “સુરત” રાખવામાં ( Surat ) આવ્યું, જે અરબી ભાષાના શબ્દ “સૂરત” પરથી લેવામાં આવ્યું છે, જેમાં તેનો અર્થ “ચહેરો” અથવા “આકાર” થાય છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે ‘સૂરત’ શબ્દ કુરાનના પાઠમાંથી પ્રેરિત છે, જે ધાર્મિક પુસ્તકોમાં ‘સૂરા’ અથવા ‘સૂરત’ તરીકે ઓળખાય છે.
અન્ય ઇતિહાસિક દ્રષ્ટિકોણ
વિશ્વાસ છે કે સુરતનું નામ એના સ્થાનિક શાસકોના અવધિમાં પણ બદલાયું હતું. કેટલાક ઇતિહાસકારો કહે છે કે જયસિંહ નામના એક હિંદૂ શાસકે શહેરનું નામ “સૂર્યાપુર” રાખ્યું હતું, જે સમયે ( Surat ) આ શહેર હિન્દુ સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત હતું. પરંતુ જયારે મુસ્લિમ શાસકો અને પોર્ટુગીઝ ( Portuguese ) આવ્યાં, ત્યારે શહેર પર અનેક વાર હુમલા થયા અને નામમાં પણ ફેરફાર થતો ગયો.
પોર્ટુગીઝ અને અંગ્રેજોનો દખલ
ઇ.સ. 1514માં પોર્ટુગીઝ મુસાફર ડ્યુઅર્ટે બારબોસાએ સુરતના વેપારિક મહત્વ વિશે ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પછી પોર્ટુગીઝોએ અહીં આક્રમણ કરીને વેપાર કેન્દ્ર સ્થાપવાનો પ્રયત્ન કર્યો. થોડા ( Surat ) વર્ષો પછી અંગ્રેજો પણ અહીં વસેલા અને સુરત અંગ્રેજ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીનું પ્રથમ વેપાર કેન્દ્ર બની ગયું. આ બધા શાસકો દ્વારા શહેરનું નામ એક સૂક્ષ્મ પરિવર્તન સાથે “સુરત” તરીકે પ્રચલિત થઈ ગયું.
સુરતનો અર્થ અને આધ્યાત્મિક સંદર્ભ
“સુરત” શબ્દનો અર્થ ફક્ત ચહેરો કે આકાર જ નહીં પરંતુ આધ્યાત્મિક રીતે પણ લેવામાં આવે છે. sufismમાં “સુરત” શબ્દ આત્માની અંદર નિહિત ચેતના અથવા ઓળખ તરીકે પણ ( Surat ) વપરાય છે. આ આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિકોણથી પણ શહેરનું નામ એક વિશિષ્ટ ઊંડાણ ધરાવે છે.
આજનું સુરત – એક નવું રૂપ
આજનું સુરત માત્ર એક ઐતિહાસિક શહેર નથી રહ્યું, પણ ભારતના સૌથી ઝડપી વિકસતાં શહેરોમાંનું એક બની ચૂક્યું છે. શહેરે ખાસ કરીને હીરા કટિંગ અને પોલિશિંગ ઉદ્યોગમાં ( Surat ) વૈશ્વિક સ્તરે પોતાની આગવી ઓળખ બનાવી છે. દુનિયામાં વેચાતા 90% જેટલા હીરા સુરતમાંથી કાપી ને પોશી ને બહાર જાય છે. એટલે જ સુરતને “ડાયમંડ સિટી ઓફ ધ વર્લ્ડ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
સુરત સાથે કાપડ ઉદ્યોગ પણ જોડાયેલો છે. રેશમી સાડી, ડિઝાઇનર ડ્રેસ, કાપડની મોટા પાયે માર્કેટિંગ અને મેન્યુફેક્ચરિંગના કારણે સુરતને “સિલ્ક સિટી” તરીકે ઓળખવામાં ( Surat ) આવે છે. ઉપરાંત, સુરત આજે સફાઈ અને જનસેવા ક્ષેત્રે પણ ઉત્તમ કાર્ય કરી રહ્યું છે. તે “સ્માર્ટ સિટી” ( Smart City ) પ્રોજેક્ટ હેઠળ પણ વિકાસ પામતું શહેર છે.
નામમાં શું રાખ્યું છે?
જેમ શેક્સપિયરે કહ્યું હતું, “What’s in a name?”, પરંતુ સુરતના સંદર્ભમાં, નામમાં ઘણું બધું છે. “સુરત” એક નામ નથી, તે એક ઓળખ છે – એક શહેરની, તેની સંસ્કૃતિની, તેની ( Surat ) આધ્યાત્મિકતાની, અને તેની ઉદ્યોગતાની. તેનું નામ અનેક શાસકો, પરિસ્થિતિઓ અને સંસ્કૃતિઓમાંથી પસાર થઈને આજે સુધી પહોંચ્યું છે.
સુરતનું નામ એ માત્ર ઓળખ નહીં – એ ઇતિહાસ છે
સુરતનું નામ કદાચ સમય સાથે બદલાયું હશે, પણ તેનું મૂલ્ય અને મહત્ત્વ સતત વધતું રહ્યું છે. સુર્યાપુરથી લઈને સુરત સુધીની યાત્રા એ શહેરના ઐતિહાસિક, ધાર્મિક અને વ્યાવસાયિક ( Surat ) વિકાસની યાત્રા છે. આજે જ્યારે કોઈ સુરતની જમીન પર પગ મુકે છે, ત્યારે એ માત્ર એક શહેરમાં નહીં, પરંતુ ઇતિહાસ અને આધુનિકતાની મિશ્રિત ગાથામાં પ્રવેશ કરે છે.
