Health : સ્વસ્થ જીવનશૈલી અને આકર્ષક દેખાવ મેળવવા માટે આજકાલના ( Health ) યુવાનોમાં અને ફિટનેસ પ્રેમીઓમાં સપ્લીમેન્ટ્સ ( Supplement ) લેવાનું ચલણ ખૂબ જ વધી ગયું છે. તે વાળને મજબૂત બનાવે છે, ત્વચાને ચમક આપે છે અને શરીરને જરૂરી પોષક તત્વો ( Health ) પૂરા પાડે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ સપ્લીમેન્ટ્સ જો ખોટી રીતે લેવાય તો તે તમારા આરોગ્યને ઘાતક અસર ( Effect ) પહોંચાડી શકે છે?
નવા અભ્યાસો અને આરોગ્ય નિષ્ણાતોના જણાવ્યા મુજબ, ભારતીય માર્કેટમાં ઉપલબ્ધ ( Available ) મોટા ભાગના ડાયટરી સપ્લીમેન્ટ્સ લોકોને માહિતી વગર લેવામાં આવે છે. લોકો સોશિયલ મીડિયા, સેન્લેબ્રિટી પ્રેરણા કે જિમ ( Health ) ટ્રેનર ( Trainer ) પરથી પ્રેરણા લઈને સીધા પૂરા પાડનાર કે કમર્શિયલ રીતે ઉપલબ્ધ સપ્લીમેન્ટ્સ ખવાં લાગી જાય છે. જ્યારે, દરેક શરીરની જરૂરિયાત અલગ હોય છે અને દરેક પૂરક દવા દરેક માટે યોગ્ય નથી.
સપ્લીમેન્ટ્સ શું છે અને શા માટે લેવાય છે?
સપ્લીમેન્ટ એટલે શરીરમાં રહેલા પોષક તત્વોની ઉણપને પૂરક કરવા માટે લેવાતી પદાર્થો – જેમ કે વિટામિન્સ, મિનરલ્સ, પ્રોટીન ( Protein ) પાઉડર, ઓમેગા-3 કે પ્રોબાયોટિક્સ. મોટાભાગના ( Health ) લોકો માનતા હોય છે કે “જ્યારે ખાવાની વચ્ચે યોગ્ય પોષણ નથી મળે, ત્યારે સપ્લીમેન્ટ્સ મદદરૂપ થાય છે”, પરંતુ જો તેને યોગ્ય રીત અને સમય પર ન લેવામાં આવે તો તે શરીર પર બિભત્સ પરિણામ આપી શકે છે.
https://youtube.com/shorts/yKlsTSZ0n4o?si=M9ZSHyvN8LC6w4h5
જાણો સામાન્ય ભૂલો જે લોકો સપ્લીમેન્ટ લેતા કરે છે:
1. શરીરની જરૂરિયાત સમજ્યા વિના લેવું
ન્યુટ્રિશનિસ્ટ ડૉ. ઋતુ શાહ કહે છે, “ઘણા લોકો બ્લાઇન્ડલી સપ્લીમેન્ટ લેવાનું શરૂ કરે છે, વિટામિન D ઓછું છે કે નહી તે જાણવા વિના વિટામિન Dની ટેબલેટ લેવી ખોટું છે. પહેલા ( Health ) તમારું બ્લડ ટેસ્ટ કરાવો, પછી જ યોગ્ય સપ્લીમેન્ટ શરૂ કરો.”
2. એકસાથે ઘણા સપ્લીમેન્ટ લેવી
જેમ કે વિટામિન C, B12, કેલ્શિયમ અને આયર્ન – આ બધા ને એકસાથે લેવાથી શરીરમાં પોષણના ઓવરલોડની સ્થિતિ સર્જાય છે. ડૉ. વિવેક દેસાઈ કહે છે, “કેટલાક વિટામિન ( Health ) સહેજ માત્રામાં લેવાનું હોય છે. વધુ માત્રામાં લેવાથી લિવર કે કિડનીને નુકસાન થઈ શકે છે.”
3. લાંબા ગાળે સપ્લીમેન્ટ લેવું
ઘણા લોકો પુરકને જીવનભર લેવાની આદત બનાવી લે છે. ખાસ કરીને પ્રોટીન પાઉડર કે ફેટ-બર્નર જેવું. હકીકતમાં આવા પૂરકો લાંબા ગાળે ઉપયોગ કરતાં પાચન તંત્ર અને ત્વચા પર નકારાત્મક ( Health ) અસર થાય છે. પ્રોબાયોટિક્સ કે કોલેજન જેવા પૂરક જરૂર હોય ત્યારે જ અને તબીબી સલાહથી જ લો.
શું સપ્લીમેન્ટ લીધા વિના સ્વાસ્થ્ય મજૂત કરી શકાય?
નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે જો આપની ખોરાકની રીત સંતુલિત હોય, તો બહુજ ઓછા કિસ્સામાં સપ્લીમેન્ટની જરૂર પડે છે. દાળ, શાકભાજી, ફળો, દૂધ, મીઠા નાશ્તામાં વિટામિન્સ અને ( Health ) મિનરલ્સની પૂરતી માત્રા હોય છે. ઘણીવાર માત્ર જીવનશૈલી સુધારવાથી પણ શરીરમાં જરૂરી પોષણ મળતું રહે છે.
સપ્લીમેન્ટ્સ લેતી વખતે શું ધ્યાન રાખવું?
- ડૉક્ટરની સલાહ લેવી: ક્યારેય પણ પોતાની રીતે સ્પ્લીમેન્ટ શરૂ ન કરો. નિષ્ણાત તબીબ કે ન્યુટ્રિશનિસ્ટથી સલાહ લઈ લ્યો.
- બ્લડ ટેસ્ટ કરાવવો: તમારા શરીરમાં કઈ પોષક તત્વોની ઉણપ છે તે પહેલા તપાસો.
- ડોઝ મર્યાદામાં રાખવી: દરેક પુરક માટે નિશ્ચિત માત્રા હોય છે. એના ઉપર જતા નુકસાન થાય છે.
- અસર જોવી: જો કોઈ સપ્લીમેન્ટ લેતા શરીરમાં દુખાવા, પાચનમાં તકલીફ કે ત્વચાના લક્ષણો દેખાય તો તરત બંધ કરો.
વાસ્તવિક ઘટનાઓ કેવો સંદેશ આપે છે?
મુંબઇના ૨૮ વર્ષના કાઉન્ટેન્ટ જયદિપે વિટામિન B કોમ્પ્લેક્સના સપ્લીમેન્ટ્સ સતત ૬ મહિના લીધા. પરિણામે તેને લિવરમાં ઈન્ફ્લેમેશન થયો અને ડૉક્ટરે તેને તાત્કાલિક બંધ ( Health ) કરવાની સલાહ ( Advice ) આપી. તેણે કહ્યું, “મને લાગ્યું કે વધારે લઉં તો વધારે ફાયદો થશે, પણ અહિયાં બધું ઉલ્ટું થઈ ગયું.”
ઉપસંહા
આજના સમયમાં પૂરા પોષણ ( Nutrition ) માટે પૂરક લેવાની જરૂર પડી શકે છે, પણ એ ‘સરળ ઉકેલ’ માનવી ખોટું છે. યોગ્ય રીત, યોગ્ય જાણકારી અને યોગ્ય સમયે જ સપ્લીમેન્ટ લેવાથી ( Health ) સ્વાસ્થ્યના લાભ મળી શકે છે. ખોટી રીતે લેવાયેલ પૂરક બીમારીનું કારણ બની શકે છે.
સપ્લીમેન્ટ્સના પ્રકાર અને તેનું કાર્ય:
- વિટામિન અને મિનરલ સપ્લીમેન્ટ્સ:
- Vitamin D, B12, C, Calcium, Iron, Zinc વગેરે
- ત્વચા, હાડકાં, રક્ત અને તાંત્રિકતંત્રના આરોગ્ય માટે ઉપયોગી.
- વધુ માત્રામાં લેવાથી કિડની કે લિવર પર ભાર પડી શકે છે.
- પ્રોટીન સપ્લીમેન્ટ્સ (Whey, Casein, Soy):
- સામાન્ય રીતે બોડીબિલ્ડિંગ અથવા વજન વધારવા માટે.
- વધારે લીધું તો પાચન તંત્રને અસર થઈ શકે છે, ખાસ કરીને જો પાણીની માત્રા ઓછી હોય તો.
- ફેટ બર્નર્સ અને એનર્જી બૂસ્ટર્સ:
- આમાં કેફીન, લીલા ચાની એક્સટ્રેક્ટ, કર્નિટીન વગેરે હોય છે.
- હાર્ટ રેટ વધાડી શકે છે, જે હાર્ટ પ્રોબ્લેમ ધરાવતા લોકો માટે જોખમકારક છે.
- હેબલ સપ્લીમેન્ટ્સ (આયુર્વેદિક/હોમિયોપેથિક):
- જેમ કે અશ્વગંધા, તુલસી, ગિલોય વગેરે.
- ખરેખર લાભદાયક પણ હોય છે, પણ ભેળસેળ અને ડોઝની ચકાસણી વગર લીધાં જોખમરૂપ.
- પ્રોબાયોટિક્સ અને કોલેજન:
- પાચનશક્તિ સુધારવા અને ત્વચા માટે ઉપયોગી.
- લાંબા ગાળે પણ લઈ શકાય છે, પણ મર્યાદિત પ્રમાણમાં.
સપ્લીમેન્ટ્સના ઓવરડોઝના જોખમ:
| સપ્લીમેન્ટ | વધુ માત્રામાં લેવાથી નુકસાન |
|---|---|
| Vitamin A | યકૃતની સમસ્યા, વિઝન ડિસ્ટમર્બન્સ |
| Iron | ઉલ્ટી, પાચનમાં તકલીફ, લિવર ડેમેજ |
| Calcium | કિડની સ્ટોન, પાચનતંત્રની સમસ્યા |
| Protein | કિડની પર ભાર, આકરા લિવર ફંક્શન |
| Caffeine | ઊંઘની તકલીફ, બીપી વધવું, તબિયત બગડવી |
