gujarat : ગુજરાતનું હૃદય ગણાતું રાજકોટ શહેર ( rajkot city ) આજકાલ તીવ્ર ચર્ચાના ભવરોમાં છે. કારણ એક જ છે – સૌરાષ્ટ્રનો ( saurashtra ) સૌથી મોટો જન્માષ્ટમીનો ( jamashtmi ) લોકમેળો, જે 50 વર્ષથી સતત લોકોના રસ, ઉજવણી અને સંસ્કૃતિનું પ્રતિક રહ્યો છે, તે હવે અટવાઈ ગયો છે સરકારી SOPના જાળમાં અટવાયો છે. લોકમેળાનું ભવિષ્ય અનિશ્ચિત છે, અને લોકશાહી તથા લોકસંસ્કૃતિના નામે મોટા સવાલો ઊભા થયા છે.
SOPના કારણે લોકમેળા પર ગ્રહણ?
gujarat : રાજકોટના બહુચર્ચિત અને લોકપ્રિય લોકમેળાની તૈયારી દર વર્ષે ત્રણથી ચાર મહિના પહેલાં શરૂ થઈ જતી. પરંતુ છેલ્લા બે વર્ષથી રાજ્ય સરકારે લોકમેળા પર અમલમાં મુકેલા SOP (Standard Operating Procedure)ના કડક નિયમો એવા છે કે, લોકમેળાના આયોજકો પણ અવઢવમાં મૂકાઈ ગયા છે.
https://youtube.com/shorts/1TTbGv8IKK0?feature=share
https://dailynewsstock.in/health-steel-blog-food-lunach/
gujarat : આ વર્ષે પણ લોકો આશા રાખી રહ્યાં હતા કે, મેળો મોટેપાયે યોજાશે. પરંતુ ત્રીજીવાર ફોર્મ ભરવાની મુદત પૂરી થવા છતાં પણ એકપણ રાઈડ ( rides ) માટે ફોર્મ નથી ભરાયું. 238 પ્લોટમાંથી ફક્ત 28 ફોર્મ જ ભરાઈ શક્યાં. આ દ્રષ્ટિએ જુઓ તો, આ 50 વર્ષના ઈતિહાસમાં ( history ) પહેલીવાર બન્યું છે જ્યારે લોકમેળાની શાન ગણાતી રાઈડ્સ સંપૂર્ણ રીતે ગાયબ છે.
gujarat : ગુજરાતનું હૃદય ગણાતું રાજકોટ શહેર ( rajkot city ) આજકાલ તીવ્ર ચર્ચાના ભવરોમાં છે. કારણ એક જ છે – સૌરાષ્ટ્રનો ( saurashtra ) સૌથી મોટો જન્માષ્ટમીનો ( jamashtmi ) લોકમેળો,
વિવાદની ઊંડાણમાં જઈએ તો…
gujarat : પ્રશ્ન એ નથી કે SOP મહત્વપૂર્ણ નથી. ખરેખર જોવાં જઈએ તો જાહેર સ્થળે ભીડ સંભાળવી, રાઈડ્સની સલામતી તપાસવી, લાઈસન્સ અને બિલિંગ જાળવવું – આ બધું આવશ્યક છે. પરંતુ જયારે નિયમો આટલા કડક બને કે નાના રાઈડ ઓપરેટર કે સ્ટોલ ધારકો એનું પાલન કરી ન શકે, ત્યારે આ નિયમો સાંસ્કૃતિક દમનમાં બદલાઈ જાય છે.
gujarat : ટ્રેડિશનલ રાઈડ્સ, જેમ કે ચકેડી, ઝૂલાઓ, ફઝર ફળકા વગેરે, ઘણા લઘુ ઉદ્યોગકારો અને સ્થાનિક કારીગરો દ્વારા બનાવવામાં આવે છે. આ લોકોને GST બિલ માંગવું કે મોટાં એન્જિનિયરિંગ પ્રમાણપત્રો માંગવા એ જેમ અંધારામાં દીવો શોધવો!
રાજકીય નેતાઓના નિવેદનો: મુદ્દો ગરમાયો
ઈન્દ્રનીલ રાજ્યગુરુ (કોંગ્રેસ):
“રાજકોટને તોડી પાડવાનો પ્રયાસ થઈ રહ્યો છે. સૌરાષ્ટ્રમાં ક્યાંક મેળો થાય છે, તો રાજકોટમાં કેમ નહીં? ભાજપના નેતાઓ ક્યાં સૂઈ રહ્યા છે?”
વિનુભાઈ ઘવા (ભાજપ):
“લોકમેળો ગરીબો માટે આશાનું કિરણ છે. મુખ્યમંત્રીને પત્ર લખી રાઈડ્સના નિયમો હળવા કરવાની માગ કરી છે. જેને વાંધો હોય એ ઘરે રહે!”
આવું કહેતાં નેતાઓ વચ્ચે રાજકીય પડઘામો ઊભા થયા છે, પરંતુ જનતા માટે મહત્વનું એ છે કે મેળો યોજાશે કે નહીં?
મેળાના સંચાલકોની સ્થિતિ – અવઢવ અને નિરાશા
gujarat : રાઈડ્સ સંચાલકો અને સ્ટોલ ધારકો માટે આ SOP વાળો ઝટકો આર્થિક ખાઈ સમાન છે. છેલ્લા બે વર્ષથી SOPના અમલને કારણે આ ઉદ્યોગ કાગળ પર તો ચાલે છે, પણ જમીન પર બંધ છે.
ગુજરાત લોકમેળા એસોસિએશનના સભ્ય કૃષ્ણસિંહ જાડેજા કહે છે:
“આ રાઈડ્સ સ્થાનિક લુહાર, મેકનિક અને કારખાનેદારો દ્વારા બને છે. સરકાર મેક ઇન ઈન્ડિયા કહે છે, તો પછી આ કારીગરોને કેમ દૂર ધકેલાય છે?”
gujarat : મેળાની રાઈડ્સ, છોટા વેપારીઓ, હેન્ડમેડ ટોઈઝ વેચનારા, ખાદ્ય સ્ટોલ્સ – એ બધું આજે પણ ગરીબ પરિવારોની રોટલ-સાંભળી છે. SOPથી જન્મેલા કાગળોના પાંજરામાં આ લોકો નીકળવા માટે રસ્તો શોધી રહ્યા છે.
સરકારી અધિકારીઓ વિવાદમાં: દિશા ખોટી કે અમલ ખોટો?
જ્યાં નેતાઓ અને સંચાલકો આ SOPને ખોટી દિશા માની રહ્યા છે, ત્યાં કેટલીક સરકાર તરફેણી ભાષાઓ એવી પણ છે કે:
SOP લોકોની સલામતી માટે જરૂરી છે
ભૂતકાળમાં અકસ્માતોની ઘટનાઓ પરથી શીખ લેવી જરૂરી છે
સુરક્ષા બાદમાં વિચારવાની નહિ, પહેલાથી તૈયારી રાખવી જોઈએ
પરંતુ પછી પ્રશ્ન એ છે કે, શું SOPનો અર્થ રોજગારી નાબૂદ કરવો છે? શું લોકમેળાની લોકશાહી SOPની છાંયામાં છૂપાવા જોઈએ?
આર્થિક અસર: મેળો ન યોજાય તો કોણ ભોગવે?
રાજકોટ લોકમેળો માત્ર મનોરંજન નથી. તે છે:
અનૌપચારિક અર્થતંત્રનો આધાર
લઘુ ઉદ્યોગોને જીવંત રાખતી પ્રવૃત્તિ
સ્થાનિક કારીગરો માટે માર્કેટપ્લેસ
મોટા પ્રમાણમાં રોજગારીનું માધ્યમ
વિશેષ જાણકારો કહે છે કે, લોકમેળાના એક સપ્તાહમાં કરોડો રૂપિયાની વેપાર ચાલે છે. ખાણી-પીણીના સ્ટોલથી લઈને રમકડાંના વેપાર સુધી, દરેક વસ્તુઓ પર તેનો સીધો અસર થાય છે.
આખરે વિચારવું પડશે – સંસ્કૃતિ સામે વ્યવસ્થા?
રાજકોટનો લોકમેળો માત્ર મોજમસ્તી નથી. તે છે:
સૌરાષ્ટ્રની સંસ્કૃતિનું પ્રતિબિંબ
મેળાપ્રેમી જનતા માટે વારસો
એકતા અને ભાઈચારાનું પ્રતિક
આવો મેળો જ્યારે સરકારના એક તરફી નિયમોની શિકાર બને છે, ત્યારે પ્રશ્ન ઊભો થાય છે – શું હવે ભાતીગળ સંસ્કૃતિ ફક્ત પુસ્તકોમાં રહી જશે?
એલીટ ઈન્ડિયાની વચ્ચે ઘરઘાંટી ઇન્ડિયાનો અવાજ
જ્યારે એક બાજુ રાજમાર્ગ પર SOP નાંખીને રાઈડ્સને અટકાવવામાં આવે છે, ત્યારે બીજી બાજુ સોશિયલ મીડિયા પર ટ્રીડમિલ, સ્માર્ટફોન અને સેલ્ફી સ્ટિક સાથે મેળાની યાદો શેર થતી રહે છે.
ઘરઘાંટી ભારત માટે – જે સાયકલ લઈને મેળામાં ધાબળા વેચે છે…
મધ્યમ વર્ગ માટે – જે બાળકોને રાઈડ્સમાં ઝૂલી ઝૂલી હસતો જુએ છે…
અને નાનકડા વેપારીઓ માટે – જે માટે મેળો એ ધંધો છે…
…સૌ માટે SOP તાળા બની ગઈ છે.
