Gujarat : આ ગણતરીમાં સરકારી અધિકારીઓ અને પ્રશિક્ષિત ( Gujarat ) સ્વયંસેવકો સહિત 3,000 થી વધુ લોકો ભાગ લેશે. ગયા મહિને, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ( Narendra Modi ) ગીરમાં જંગલ સફારીનો આનંદ માણ્યો હતો અને સિંહો વચ્ચે સમય વિતાવ્યો હતો, ત્યારબાદ અહીં આવતા પ્રવાસીઓની સંખ્યામાં પણ વધારો થયો છે.
ગુજરાત ( Gujarat ) સરકારનો વન વિભાગ દર પાંચ વર્ષે એશિયાઈ સિંહોની ગણતરી કરે છે. આ અંતર્ગત, ‘એશિયાટિક સિંહ-૨૦૨૫’ ની ૧૬મી વસ્તી ગણતરી ૧૦ થી ૧૩ મે ૨૦૨૫ દરમિયાન બે તબક્કામાં ( Gujarat ) હાથ ધરવામાં આવશે. આ ગણતરીમાં સરકારી અધિકારીઓ અને પ્રશિક્ષિત સ્વયંસેવકો સહિત ૩,૦૦૦ થી વધુ લોકો ભાગ લેશે. ગયા મહિને, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ગીરમાં જંગલ સફારીનો ( Jungle safari ) આનંદ માણ્યો હતો અને સિંહો વચ્ચે સમય વિતાવ્યો હતો, ત્યારબાદ અહીં આવતા પ્રવાસીઓની સંખ્યામાં પણ વધારો થયો છે.
ગુજરાત ( Gujarat ) જ નહીં પરંતુ સમગ્ર દેશનું ગૌરવ ગણાતા એશિયાઈ સિંહોની ગણતરી 10 થી 13 મે દરમિયાન થશે. પ્રારંભિક વસ્તી અંદાજ 10 થી 11 મે ના રોજ કરવામાં આવશે અને અંતિમ વસ્તી અંદાજ 12 થી 13 મે ના રોજ કરવામાં આવશે. આ ગણતરી રાજ્યના ૧૧ જિલ્લાઓના ૫૮ તાલુકાઓમાં કુલ ૩૫,૦૦૦ ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારમાં કરવામાં આવશે, જ્યાં સિંહો હાજર છે. ‘ડાયરેક્ટ બીટ વેરિફિકેશન’ ( Direct Bit Verification ) પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને વિસ્તારનો સર્વે કરવામાં આવશે.
નિયમિત સિંહ વસ્તી અંદાજ, મૂલ્યાંકન અને સંરક્ષણ પ્રયાસોના પરિણામે, રાજ્યમાં સિંહોની વસ્તી ધીમે ધીમે વધી રહી છે. પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર, ૧૯૯૫માં થયેલી વસ્તી ગણતરીમાં, પુખ્ત નર, માદા અને બચ્ચા સહિત કુલ ૩૦૪ સિંહ નોંધાયા હતા. તેવી જ રીતે, વર્ષ ૨૦૦૧ માં કુલ ૩૨૭ સિંહ, વર્ષ ૨૦૦૫ માં ૩૫૯, વર્ષ ૨૦૧૦ માં ૪૧૧, વર્ષ ૨૦૧૫ માં ૫૨૩ અને વર્ષ ૨૦૨૦ માં ૬૭૪ સિંહ નોંધાયા હતા.
એશિયાઈ સિંહોની વસ્તીનો અંદાજ કાઢવા માટે ‘ડાયરેક્ટ બીટ વેરિફિકેશન’ ખૂબ જ ઉપયોગી પદ્ધતિ છે. આંકડાકીય વિશ્લેષણ અને અમલીકરણની સરળતાને કારણે આ પદ્ધતિ ( Gujarat ) લગભગ 100 ટકા ચોકસાઈ પૂરી પાડે છે, અને પ્રમાણભૂત ભૂલની શ્રેણી શૂન્યની આસપાસ રહે છે.
આ પદ્ધતિ, જે ત્રણ દાયકાથી વધુ સમયથી ઉપયોગમાં છે, તે જંગલો, ઘાસના મેદાનો, દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો અને મહેસૂલ વિસ્તારોમાં અસરકારક અને સુવિધાજનક ( Convenient ) રીતે કાર્ય કરે છે. દરેક સિંહને ( Gujarat ) ઓળખવા માટે ઉચ્ચ-રિઝોલ્યુશન કેમેરા, કેમેરા ટ્રેપ જેવા ટેકનિકલ ઉપકરણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે.
કેટલાક સિંહોમાં રેડિયો કોલર લગાવવામાં આવ્યા છે, જે સિંહ અને તેના જૂથને શોધવામાં મદદ કરશે. વધુમાં, GIS સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ સર્વેક્ષણ વિસ્તારોને રેખાંકિત ( Gujarat ) કરવા અને સિંહોની હિલચાલ, વિતરણ પેટર્ન અને રહેઠાણના ઉપયોગ પર દેખરેખ રાખવા માટે વિગતવાર નકશા વિકસાવવા માટે કરવામાં આવશે.
વિશ્વભરમાં ખુબજ દુર્લભ ગણાતા એશિયાઈ સિંહો આજે માત્ર ભારતના ગુજરાત રાજ્યમાં જ જોવા મળે છે. આ પ્રજાતિનું વિશ્વ સ્તરે સંરક્ષણ તથા તેમના ( Gujarat ) વસવાટના વિસ્તારનું સંવર્ધન આપણા દેશની પ્રાથમિકતામાં આવે છે. આ દિશામાં વિશેષ પગલાં તરીકે આગામી 10 થી 13 મે દરમિયાન એશિયાઈ સિંહોની ( Asiatic lions ) વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે.
https://www.facebook.com/share/p/18RbcSNE5E/
આ વિશાળ કાર્યમાં 11 જિલ્લાઓના 58 તાલુકાઓ આવરી લેવાશે અને સમગ્ર ગણતરી 35,000 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલ હશે. આ મહાકાવ્ય ( Gujarat ) ગણતરીનું મુખ્ય ઉદ્દેશ એ છે કે ગુજરાતના વિવિધ વિસ્તારોમાં વસવાટ કરતા એશિયાઈ સિંહોની ખરો આંકડો મળી શકે, જેથી તેમના સંરક્ષણ માટે વધુ અસરકારક યોજનાઓ બનાવવામાં આવે.
‘ડાયરેક્ટ બીટ વેરિફિકેશન’ પદ્ધતિની ખાસિયતો
આ વર્ષે પણ આ કામ માટે ‘ડાયરેક્ટ બીટ વેરિફિકેશન’ ( Direct Beat Verification ) પદ્ધતિ અપનાવવામાં આવી રહી છે, જે છેલ્લા ત્રણ દાયકાથી વધુ સમયથી સફળતાપૂર્વક ( Successfully ) ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ પદ્ધતિ અત્યંત ચોકસાઈ ધરાવતી ગણાય છે અને ત્રુટિની શક્યતા લગભગ શૂન્યની આસપાસ રહે છે. આ પદ્ધતિથી સિંહોની હાજરીની ખાતરી કરવા માટે મોટા પાયે મેદાની સર્વેક્ષણ ( Survey ) કરવામાં આવશે, જેમાં ચપટાઈથી દરેક વિસ્તારને આવરી લેવામાં આવશે.
તારીખવાર ગણતરીનો ક્રમ:
- 10-11 મે: પ્રારંભિક વસ્તીનો અંદાજ લેવામાં આવશે.
- 12-13 મે: અંતિમ ગણતરીનો પગથિયો હાથ ધરવામાં આવશે.
આ સઘન સર્વે દરમિયાન વિવિધ ટેકનોલોજીના સાધનોનો પણ ઉપયોગ થશે. મોટા પાયે હાઇ-રિઝોલ્યુશન કેમેરા, કેમેરા ટ્રેપ, રેડિયો કોલર અને GIS સોફ્ટવેર જેવા ઉપકરણો સહારે દરેક સિંહની ઓળખ કરવા અને તેમની હિલચાલને ટ્રેક કરવા માટે વ્યવસ્થિત નકશાઓ તૈયાર કરવામાં આવશે.
સિંહોની વસ્તીમાં સતત વૃદ્ધિ
ગયા ઘણા વર્ષોથી ગુજરાત સરકારે WWF, વનવિભાગ તથા વિવિધ સંસ્થાઓ સાથે સહયોગમાં સિંહોની સંરક્ષણ યોજના હાથ ધરતા તેના સકારાત્મક પરિણામો મળી રહ્યાં છે. ગુજરાતમાં સિંહોની વસ્તી સતત વધી રહી છે અને આ માહિતી એનો સાક્ષાત પુરાવો આપે છે:
- 1995: 304 સિંહ
- 2001: 327 સિંહ
- 2005: 359 સિંહ
- 2010: 411 સિંહ
- 2015: 523 સિંહ
- 2020: 674 સિંહ
આ આંકડાઓ દર્શાવે છે કે રાજ્ય દ્વારા લેવામાં આવેલી પહેલોએ સિંહોની વસતિ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ ઉભું કર્યું છે. જ્યાં અનેક દેશોમાં વન્ય જીવના અસ્તિત્વ સામે પ્રશ્નચિહ્ન ઉભા થયા છે, ત્યાં ગુજરાતે એશિયાઈ સિંહોને માત્ર બચાવ્યા નથી, પણ તેમનો વિકાસ પણ કર્યો છે.
ટેકનોલોજીથી સંરક્ષણને બળ
આ વખતે આંકડાકીય વિગતો વધુ ચોકસાઈથી મેળવી શકાય તે માટે વિવિધ આધુનિક સાધનોનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે:
- રેડિયો કોલર: થોડાં સિંહોમાં રેડિયો કોલર લગાવવામાં આવ્યા છે જે GPS આધારે તેમની实时 (live) સ્થિતિ બતાવે છે.
- GIS ટેકનોલોજી: Geographic Information System નો ઉપયોગ કરીને સંભવિત વિસ્તારોનું નકશાંકન કરવામાં આવશે, જેના આધારે સિંહોના રહેઠાણ, હિલચાલ અને વિતરણ પૅટર્નનું વિશ્લેષણ શક્ય બનશે.
- ટ્રૅપ કેમેરા: વન્યજીવનના કુદરતી અને ગુપ્ત વર્તનને કેદ કરવા માટે કેમેરા ટ્રૅપ વિશિષ્ટ પદ્ધતિ છે.
અન્ય મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ
આ વર્ષે ગણતરી દરમ્યાન વનવિભાગના અધિકારીઓ, વનરક્ષકો અને ટેકનિકલ સહાયક ટીમો સતત મેદાનમાં રહેશે. દરેક ટીમને ચોક્કસ વિસ્તારમાં ફરજ અપાયેલી રહેશે. સાથે સાથે સ્થાનિક વનવિભાગના કર્મચારીઓને પણ આ કામગીરીમાં સામેલ કરવામાં આવશે.
આ કામગીરી માત્ર વસતિ ગણતરી પૂરતી નથી રહી, પણ એ સમગ્ર ઇકોસિસ્ટમ, જીવનચક્ર અને માનવ-વન્યજીવ સંવાદ માટે માર્ગદર્શક બની રહી છે. માનવ વસતિ નજીક સિંહોની ( Gujarat ) હાજરી એ એક ચિંતાનો વિષય રહી છે. આવી ગણતરીઓ દ્વારા મળતી માહિતીના આધારે આવતા સમયમાં વધુ સંતુલિત નીતિ ગોઠવી શકાશે.
અંતિમ વિચારો
ગુજરાત માટે એશિયાઈ સિંહ માત્ર એક વન્ય જીવ નથી, પરંતુ આંચળનો ગૌરવ છે. આ અભિયાન એ બતાવે છે કે જો રાજકીય ઇચ્છાશક્તિ, વૈજ્ઞાનિક ( Gujarat ) પદ્ધતિઓ અને સ્થાનિક લોકોનો સહયોગ એકસાથે કાર્ય કરે તો દુર્લભ પ્રજાતિઓને પણ નવી આશા આપી શકાય છે.
વિશ્વભરમાં જ્યાં અનેક પ્રકારની વન્ય જીવ પ્રજાતિઓ લુપ્ત થવાનાગામી સ્થિતીમાં છે, ત્યાં ગુજરાતે એશિયાઈ સિંહો માટે સુરક્ષિત આશરો ઊભો કર્યો છે – જે સમગ્ર રાષ્ટ્ર માટે ગૌરવની વાત છે. આ ગણતરી ( Gujarat ) માત્ર આંકડાઓ નથી, પણ એક સંસ્કૃતિ, સંરક્ષણ અને ગૌરવનો પ્રતીક છે.
