Dharma : હિંદુ ધર્મમાં અનેક દેવી-દેવતાઓ છે જે ભક્તોને અલગ-અલગ આશીર્વાદ અને ( Dharma ) શક્તિઓ પ્રદાન કરે છે. પરંતુ એમાં ભગવાન હનુમાનજીને ખાસ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. તેમને સંકટમોચન ( Crisis relief ) , બજરંગબલી, આંજનેય, મારુતિ અને રામભક્ત જેવી અનેક ઉપાધિઓથી ( Dharma ) નવાજવામાં આવ્યા છે. ખાસ કરીને તેમને સંકટમોચન કહેવામાં આવે છે — કારણ કે તેઓ પોતાના ભક્તોના દરેક સંકટ, ભય અને પીડાને દૂર કરે છે.
હનુમાનજીનું દેવત્વ અને શક્તિઓ
હનુમાનજીને ભગવાન શિવના રુદ્રાવતાર તરીકે માનવામાં ( Dharma ) આવે છે. તેઓ અપાર શક્તિઓના ધારક છે. હનુમાન ચાલીસામાં આવે છે – ‘અષ્ટ સિદ્ધિ નવ નિધિ કે દાતા, અસ બર દીન જાનકી માતા’ – અર્થાત, તેમને નવ સિદ્ધિઓ અને નવ નિધિઓ પ્રાપ્ત થયેલી છે, અને આ બધા માટે માતા જાનકીએ આશીર્વાદ ( Blessings ) આપ્યો હતો. છતાં પણ હનુમાનજીમાં કોય ગર્વ નથી, તેઓ ( Dharma ) હંમેશા રામના દાસ તરીકે જ રહેતા રહ્યા. આ જ છે કે તેમના ભક્તો તેમને શ્રદ્ધાપૂર્વક સંકટમોચન કહીને સ્મરણ કરે છે.
રામાયણમાં હનુમાનજીની ભૂમિકા
રામાયણમાં હનુમાનજીની ભૂમિકા અત્યંત મહત્વપૂર્ણ ( Dharma ) રહી છે. જ્યારે માતા સીતા લંકા લઈ જવામાં આવી ત્યારે હનુમાનજીએ વિશાળ સમુદ્ર ( Sea ) પાર કરીને લંકા પહોંચી અને માતા સીતા સાથે મુલાકાત કરી. પછી રાવણને સંદેશો આપ્યો, અને પોતાનું પરાક્રમ દર્શાવી લંકા ( Dharma ) દહન કર્યું. આ તમામ કાર્યમાં તેઓએ ચતુરાઈ, શક્તિ અને ભક્તિનો સમન્વય દર્શાવ્યો.
વિશેષ વાત એ છે કે તેમણે કોઈપણ કાર્ય પોતાના માટે નહોતું કર્યું – તેઓ હંમેશા ભગવાન રામના કાર્ય માટે, અને તેમની today ભક્તિ માટે કાર્યરત રહ્યા. એથી ( Dharma ) લઈને રામ-રાવણ યુદ્ધ સુધી, હનુમાનજીએ અનેક વખત રામના માર્ગમાં આવતા સંકટોને ( Dangers ) દૂર કર્યા. પણ આ બધાથી ઉપર છે – તેમની નિઃસ્વાર્થ ભક્તિ.
હનુમાનજી કેમ સંકટમોચન?
હનુમાનજીને સંકટમોચન આથી કહેવાય છે કારણ કે તેઓ માત્ર ભગવાન રામના જ નહીં, તેમના દરેક ભક્તના પણ દુઃખહર છે. આજે પણ હનુમાનજીનું સ્મરણ ( Remembrance ) કરવાથી માણસના જીવનમાં આવતા અનેક સંકટો દૂર થઈ જાય છે. શાસ્ત્રોમાં આવું માનવામાં આવે છે કે જેમજેમ તમે હનુમાન ( Dharma ) ચાલીસાનો પાઠ કરો છો, તેમતેમ તમારા જીવનમાંથી ભય, તણાવ, રોગ, નકારાત્મક ઉર્જાઓ, દુશ્મનો વગેરે દૂર થાય છે.
https://www.facebook.com/share/r/1AhuJw41cE/?mibextid=wwXIfr
તેમના નામનો જ જાપ – રામદૂત આતુલિત બલધામ – જીવનમાં આનંદ, શક્તિ અને આત્મવિશ્વાસ લાવે છે. હનુમાનજીને ભક્તિથી પ્રસન્ન કરવી બહુ સહેલી છે. તેમને કોઈ મોટી ઉપાસનાની જરૂર નથી. માત્ર “રામ” નામ અને નિષ્ઠાપૂર્વક કરેલો પઠન – અને હનુમાનજી તરત પ્રસન્ન ( Happy ) થઈ જાય છે.
શાસ્ત્રીય માન્યતાઓ અને આજનું મહત્વ
શાસ્ત્રો કહે છે કે રોજ હનુમાન ચાલીસાનો પાઠ કરવાથી મન મજબૂત ( Strong ) બને છે, શારીરિક બળમાં વધારો થાય છે અને તનાવથી મુક્તિ મળે છે. ખાસ કરીને આજે જ્યારે લોકો ( Dharma ) માનસિક ચિંતાઓ, નોકરીનો દબાણ, સંબંધોની અવ્યવસ્થાઓ અને અસુરક્ષા જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરે છે, ત્યારે હનુમાનજીનું સ્મરણ એક આધ્યાત્મિક ઉર્જા પૂરું પાડે છે.
અમર હનુમાન – વિજયનો દેવતા
માતા સીતાએ તેમને અમરત્વ અને અતુલિત શક્તિઓનો આશીર્વાદ આપ્યો હતો. હનુમાનજીને એ માન્યતા છે કે તેઓ આજના યુગમાં પણ જીવિત છે. અનેક ભક્તો ( Dharma ) એવો વિશ્વાસ રાખે છે કે જ્યાં જ્યાં રામકથા ચાલે છે, ત્યાં હનુમાનજી અદૃશ્ય રૂપે હાજર રહે છે.
તેમને વિજયનો દેવતા પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તેઓ ભક્તોને શત્રુઓ સામે રક્ષા આપે છે. ભય, વિઘ્ન, રોગ, દુશ્મન, નકારાત્મક તત્વો – દરેક પ્રકારની અસરોને તેઓ દૂર કરે છે.
સંક્ષિપ્તમાં:
હનુમાનજી માત્ર પૌરાણિક પાત્ર નથી, તેઓ ભક્તિ, સાહસ અને નિષ્ઠાનું ( Loyalty ) જીવંત પ્રતીક છે. તેઓ દર્શાવે છે કે જો ભક્તિ હૃદયથી કરવામાં આવે, તો ભગવાન પોતાની ( Dharma ) હાજરી આપીને દરેક સંકટ દૂર કરે છે. અને આ જ અર્થમાં, હનુમાનજી હંમેશાં તમારા સંકટના નાશક – સંકટમોચન – તરીકે પૂજાય છે.
અંતમાં, જે વ્યક્તિઓ પોતાને જીવનમાં દુઃખી, ભયભીત અથવા નિરાશ અનુભવે છે, તેઓ માટે હનુમાનજી એક આશાનો કિરણ છે. દરરોજ હનુમાન ચાલીસાનો ( Dharma ) પાઠ કરવો, તેમની ભક્તિ કરવી અને રામનું સ્મરણ કરવું – એ દરેકને આત્મશક્તિ અને શાંતિ આપે છે.
હનુમાનજીના ઉપનામો અને તેનો અર્થ
| નામ | અર્થ |
|---|---|
| આંજનેય | અંજના માતાનો પુત્ર |
| મારુતિ | પવનદેવનો પુત્ર (મારુત = પવન) |
| બજરંગબલી | બજરાંગ (વજ્ર જેવી કાયાને ધારણ કરનાર) |
| રામદૂત | ભગવાન રામના દૂત |
| સંકટમોચન | સંકટોનો નાશ કરનાર |
| કપિશ્રેષ્ઠ | વાનરોમાં શ્રેષ્ઠ |
રામાયણમાં મહત્વપૂર્ણ કાર્યો
- સીતા શોધ યાત્રા: હનુમાનજીએ સીતા માતાની શોધ માટે સમુદ્ર પાર કર્યો – આ કાર્ય કોઈપણ માટે અશક્ય હતું.
- સંદેશવાહક તરીકે લંકા પહોંચ્યા: રાવણને સીધો સંદેશ આપ્યો અને આગ લગાવીને લંકાનું દહન કર્યું.
- સંજિવનિ લાવવી: લક્ષ્મણને જીવિત રાખવા હિમાલયથી સંજીવની બુટીને પૂરે પર્વત લઈને આવ્યા.
- યુદ્ધમાં રક્ષક: તેઓ ભગવાન રામ માટે વેળા પર શક્તિશાળી સહાયક બની રહ્યા.
હનુમાનજીની ભક્તિ અને ગુણો
- નિષ્ઠાવાન ભક્તિ: કોઈપણ ઇચ્છા વગર માત્ર રામસેવામાં તલીન.
- અહંકારશૂન્યતા: તાકાત હોવા છતાં ક્યારેય ગર્વ ન કર્યો.
- સાહસિકતા અને બુદ્ધિમત્તા: દરેક કઠિન પરિસ્થિતિમાં યુક્તિથી કામ લીધો.
- અવિરત સેવા ભાવના: આજે પણ એવા દેવતા તરીકે માનવામાં આવે છે કે હંમેશાં રામકથા અને ભક્તિમાં ઉપસ્થિત રહે છે.
